مفهوم کارتو گرافي-کارتوگرافی چيست

بشر در دنيايي زندگي مي كند كه اطرافش را پديده ها و اشياء گوناگون فرا گرفته است . او بايد به منظور بهتر زيستن و ارضاي حس كنجكاوي به مشاهده آنها پرداخته و براي شناختشان آنها را مورد مطالعه و بررسي قرار دهد . بعضي از اين اشياء آنقدر كوچك هستند كه هستند كه ناچار براي شناخت اساس و ساختمان آنها بايد از وسايل بزرگ كننده الكترونيكي و نوري بسيار پيچيده نظير ميكروسكوپ استفاده كرد . برعكس ، پديده هايي مانند عوارض جغرافيايي آنقدر بزرگ هستند كه براي ديدن و به نمايش گذازدن آنها بايد به طريقي آنها را كوچك كرد .

كارتوگرافي ، اساساً تكنيكي است كه با كوچك كردن خصوصيات فضايي ( ابعاد ) انواع مختلف اجسام و سطوح بزرگ ، مثل زمين هاى وسيع ، قسمتي و يا تمام كره زمين و يا يك كره آسماني سر و كار دارد . اين تكنيك پهنه هاي وسيع را كوچك مي كند تا قابل مشاهده شود .

براي كارتوگرافي چند تعريف علمي وجود دارد . علت تعدد تعريفات و نظريات مختلف در اين باره ناشي از وضع نقشه و نقشه برداري در ممالك مختلف جهان است . برخي از كشورها عمليات ژئودزي و مثلث بندي هاى مختلف و نقشه هاى توپوگرافي پوششي در مقياس هاي گوناگون را كامل كرده و مرتب آن را مورد تجديد نظر قرار مي دهند . چنين كشورهايي به عمليات دقيق نقشه برداري پرداخته و بيشتر در زمينه هاي مختلف نقشه هاى تماتيك مشغول به كارند . بعضي از اين ممالك حتي عمليات احداث شبكه ژئودزي را شروع نكرده و يا شبكه بسيار ضعيفي ساخته اند كه نتيجه آن تهيه نقشه هاى بسيار ناقص است . بين اين دو دسته ممالك ، علم كارتوگرافي و فنون مربوط به آن مفهوم واحدي ندارند .

علاوه بر دلايل ذكر شده ، مواردي نظير شرايط فني ، سوابق كار ، شرايط محلي و همچنين سليقه متخصصين مختلف توام با سوابق تاريخي ، موجب ايجاد ناهماهنگي در مفهوم كلمه كارتوگرافي شده است . موضوع ميدان عمل كارتوگرافي و محيط فعاليت آن هنوز از نظر لغوي مطرح است و تصميم كمسيون هاى فني بين المللي در مورد تعريف كارتوگرافي مورد قبول تمام كشورها واقع نشده است .

عموماً يكي از معايب تعريف كارتوگرافي در اين است كه نمي تواند تمام ابعاد و معاني مختلف يك واژه را در بر داشته باشد و جاي چنين تعاريفي غالباً در فرهنگ لغات و اصطلاحات است . گذشته از آن ، امروزه با توسعه و گسترش دامنه علوم ، مفاهيمي نظير كارتوگرافي ابعاد جديدي به خود مي گيرند و معاني وسيعتري را شامل مي شوند كه لازم است اينگونه تعاريف و تصميمات كنفرانس هاي بين المللي دوباره مورد تجديد نظر قرار گيرد.

با وجود تمام اختلاف نظرها در تعريف كارتوگرافي ، به طور كلي دو معنا از كارتوگرافي مستفاد مي گردد :

1- كارتوگرافي عام ؛ علم ، هنر و فن ساختن نقشه است كه كليه مراحل تهيه نقشه ، يعني ژئودزي ، عمليات زميني ، فتوگرامتري ، ترسيم و چاپ را شامل مي شود . اين تعريف در كنفرانس هاى بين المللي كارتوگرافي مورد تاييد بسياري از كشورها قرار گرفته و از طرف سازمان ملل متحد هم پذيرفته شده است .

2- كارتوگرافي خاص ؛ مراحي بعد از برداشت زميني ، فتوگرامتري و يا كلاً اطلاعات اوليه براي تهيه نقشه را شامل مي شود و در حقيقت ، قسمت اعظم كار تهيه نقشه محسوب مي گردد . كارهايي از قبيل تنظيم پيش نويس ، تركيب اطلاعات و استفاده از نقشه ها و مدارك مربوطه ، انتخاب شبكه ، تعيين علايم و نوشته ها ، هماهنگي اطلاعات موجود در نقشه ، طراحي اطلاعات حاشيه نقشه ، انتخاب روش ترسيم و چاپ و تكثير ، مراحل مختلف كارتوگرافي خاص را تشكيل مي دهد .

چون در ايران سازمان ها و مؤسسات دولتي و خصوصي ، نقشه هاى مختلف در سطوح گوناگون تهيه مي كنند ، هر دو مفهوم كارتوگرافي را مي توان در مورد آنها به كار برد . به عنوان مثال ، معادل انگليسي يكي از بزرگترين ارگان هاى تهيه نقشه در ايران ، يعني « سازمان نقشه برداري كشور » National Cartographic Center است كه خود نمايانگر پذيرش كلمه كارتوگرافي به عنوان علم تهيه نقشه است

کارتوگرافي به صورت سنتي بعنوان علم و هنر ترسيم نقشه تعريف شده است. نقشه ها بصورت سنتي بوسيله مداد و کاغذ ترسيم مي‌شدند ولي گسترش و مزاياي کامپيوترها، کارتوگرافي را متحول کرده است. به صورتی که امروزه کارتوگرافي را به صورت مختصر هنر، علم و تکنولوژي ساختن نقشه از زمين و يا ساير کرات آسماني تعريف مي‌نمايند. ولي معني واقعي کارتوگرافي چيزي بيش از اين بوده و شامل ساختن(ثبت داده‌هاي مکاني بر روي نقشه ها)، مطالعه و حتی روش‌های استفاده از نقشه هاست. در دنياي امروز کارتوگرافی بسيار گسترده‌تر از نمايش مرزهای سياسی،خط سير ترابری و حمل و نقل می باشد

به تصویر کشاندن پدیده های مربوط به زمین به حالت سه بعدی از دنیای واقعی و انتقال آن بر روی یک صفحه از مهمترین اهداف کارتوگرافیست ها بوده است با ظهور کامپیوتر اهمیت آن به عنوان یک ابزار گرافیکی افزایش یافت .

به نظر kraak (در سال 1988 میلادی )مقاصد ذ یل در کارتوگرافی مطرح هستند :

1- پیشرفت در تکنولوژی کامپیوتری

2- پیشرفت در توسعه ی کامپیوتر های گرافیک

مراحل كارتوگرافى و چاپ نقشه زمين‌شناسى (به روش سنتى(:

1- انجام كار اسكرايپ: ترسيم خطوط كليه عوارض بر روى برگه‌هايى بنام اسكرايب

2- عمليات استريپ: رويه‌بردارى يا تفكيك رنگ

3- عمليات لترينگ: تهيه نوشته‌هاى متن و گزارش نقشه

4- عمليات ليتوگرافى: عكاسى و ليتوگرافى به منظور تهيه فيلم

5-چاپ مقدماتى نقشه

6- غلط‌گيرى توسط زمين‌شناس مربوطه

7- اصلاحات نقشه :انجام تصحيحات لازم و در نهايت چاپ نهايى نقشه

نقشه هاي کيفي _ تجاري هم اکنون توسط نرم‌افزارهاي نقشه کشي از انواع free hand،

auto CAD، GIS و ديگر نرم افزارهايی که در کارتوگرافی استفاده می شود تهيه مي گردند که اين عمل خود باعث استفاده موثر از تصاوير دورسنجي و GIS (سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي) مي گردد.

اصول کارتوگرافی:
اصول کارتوگرافی طبق نظر رابينسون(Robinson) به شرح زير مي باشد:
الف) مقياس (Scale) / سيستم تصوير(Map Projection) / جنراليزه کردن (Generalization).

ب) طراحی (Design) / ترسيم و توليد(Map Produce).